Podział majątku wspólnego byłych małżonków

Poniższy artykuł ma na celu przybliżenie Czytelnikowi następujących pojęć związanych z sytuacją prawno-majątkową małżonków pozostających w ustawowym ustroju majątkowym, a mianowicie: majątku wspólnego małżonków, majątku osobistego każdego małżonka, w szczególności zaś, wskazanie sposobu postępowania w sytuacjach, kiedy wspólność majątkowa małżeńska ustaje, a co za tym idzie – pojawia się konieczność podziału majątku wspólnego byłych małżonków, co zwykle dzieje się po uprawomocnieniu się orzeczenia rozwodowego. Zatem, po lekturze, Czytelnik dowie się, jak prawidłowo i sprawnie podzielić majątek powstały w trakcie trwania małżeństwa, zważając na przewidziane przez przepisy uprawnienia.

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje pomiędzy małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa [wspólność ustawowa] obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich [majątek wspólny]. Do majątku wspólnego należą w szczególności: pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków, a także środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.

Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje następujące składniki majątkowe, które z mocy ustawy wchodzą do majątku osobistego każdego z małżonków, a mianowicie: przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił, prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom, przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków, prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie, przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę [nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość], wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków, przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków, prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy, a także przedmioty majątkowe nabyte w zamian za wyżej wymienione składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Podkreślenia wymaga, że w skład majątku osobistego małżonka wchodzą tylko powyższe składniki, zatem jest to katalog zamknięty i wyczerpujący. Natomiast zgodnie z funkcjonującym domniemaniem, co do zasady składniki majątkowe nabyte po ślubie stanowią majątek wspólny małżonków. Zasadą jest też, że w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.

Momentem, który decyduje o możliwości dokonania podziału majątku jest chwila ustania wspólności ustawowej. Jedną z przyczyn ustania wspólności ustawowej jest orzeczenie rozwodu, co następuje z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwodowego. Podział majątku wspólnego byłych małżonków może nastąpić za pośrednictwem sądu bądź umowy. Należy pamiętać, w przypadku gdy byli małżonkowie decydują się na dokonanie podziału majątku wspólnego w drodze umowy, jeżeli majątek tworzy również nieruchomość, umowa taka powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego.

Po ustaniu wspólności majątkowej udziały małżonków w majątku wspólnym zasadniczo są równe, czyli w wyniku podziału otrzymują oni po połowie każdy. Byli małżonkowie mogą jednak zwrócić się do sądu z wnioskiem o ustalenie wysokości działów z uwzględnieniem stopnia przyczynienia się każdej ze stron do powstania majątku wspólnego. Należy pamiętać, że jeżeli jeden z uczestników domaga się ustalenia nierównych udziałów, winien w toku postępowania przed sądem wykazać okoliczności świadczące, że drugi małżonek np. rażąco zaniedbywał rodzinę poprzez trwonienie majątku, czy też nie wykorzystywał swych możliwości zarobkowych w należyty sposób. Na taką okoliczność należy powołać dowody z zeznań świadków oraz przedłożyć dokumenty świadczące o tym, że były współmałżonek nie przyczyniał odpowiednio się do powstawania wspólnego majątku. Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym dopuszczalne jest jedynie w razie łącznego wystąpienia dwóch przesłanek: przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu oraz istnienia ważnych powodów, które uzasadniają ustalenie nierównych udziałów. Ciężar dowodu wykazania powyższych przesłanek spoczywa na uczestniku postępowania, który zgłosił wniosek o ustalenie nierównych udziałów [art. 6 k.c.]. Sąd w takich przypadkach bierze także pod uwagę nakład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci oraz pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.

Jeżeli brak jest możliwości podziału majątku w sposób ugodowy, konieczne jest złożenie do sądu wniosku inicjującego postępowanie. We wniosku powinno się określić składniki majątku podlegające podziałowi, mając na uwadze wyżej opisane definicje majątku wspólnego, a w szczególności majątku osobistego każdego z małżonków, który oczywiście nie wchodzi do podziału oraz przedstawić dowody stanowiące o przysługującym prawie własności. Jeżeli w skład majątku wchodzi nieruchomość, do wniosku należy dołączyć odpis z księgi wieczystej, a także dokument, z którego wynika podstawa nabycia prawa własności nieruchomości. Natomiast przy podziale rzeczy ruchomych, nie wymaga się szczególnych dowodów na potwierdzenie, że poszczególne rzeczy stanowią współwłasność byłych małżonków. Jeżeli mimo wszystko dojdzie do sporu, można oprzeć się na dowodach z zeznań świadków, dowodów z dokumentów, pomocniczo również dowodów z dokumentacji fotograficznej. Jak była mowa powyżej, w postępowaniu o podział majątku uwzględnia się tylko składniki stanowiące majątek wspólny małżonków. Jeśli więc jeden z małżonków nabył określony składnik [np. lokal mieszkalny] w drodze dziedziczenia lub darowizny, nie będzie on podlegał podziałowi w ramach komentowanego postępowania.

Kolejna z zasad funkcjonujących w postępowaniu o podział majątku wspólnego stanowi, że sąd zawsze bierze pod uwagę stan majątku z chwili ustania wspólności [np. uprawomocnienia się wyroku rozwodowego], a jego wartość – z chwili orzekania. W postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd rozstrzyga także, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie podlegają zwrotowi.

Przepisy prawa nie zakreślają żadnego terminu, do czasu którego istnieje możliwość wniesienia sprawy o podział majątku do sądu. Nie warto jednak czekać zbyt długo, ponieważ upływ czasu powoduje trudności w ustaleniu, co wchodzi w skład majątku wspólnego oraz stwarza trudności w postępowaniu dowodowym.

Koszty sądowe podziału majątku wspólnego kształtują się następująco: opłatę stałą w kwocie 1.000,00 zł pobiera się od wniosku o podział majątku wspólnego. Jeżeli byli małżonkowie zechcą zawrzeć zgodny podział majątku, opłata stała od wniosku stanowi kwotę 300,00 zł. Postępowanie sądowe w sytuacji zgodnego podziału majątku wspólnego małżonków jest zatem nie tylko szybsze, ale i mniej kosztowne. Jeżeli do podziału majątku, będzie wchodziła nieruchomość, postępowanie sądowe, może również okazać się mniej kosztowne niż sporządzenie umowy przed notariuszem, natomiast na pewno trwać będzie wielokrotnie dłużej.

W sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami właściwy jest sąd miejsca położenia majątku, a jeżeli wspólność ustała przez śmierć jednego z małżonków – sąd spadku.

Zdarza się, że postępowania o podział majątku wspólnego należą do spraw o bardzo skomplikowanej materii, choćby ze względu na trudności w dowodzeniu zasadności orzeczenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, jak również z powodu rozliczenia nakładów poczynionych z majątków osobistych na majątek wspólny, czy też z majątku wspólnego na majątki osobiste małżonków. Zatem w stanie fatycznym, który odbiega od standardowych sytuacji opisanych i wyjaśnionych w niniejszym artykule, warto skorzystać z pomocy zawodowego pełnomocnika.