Rozwód a separacja

Zarówno rozwód, jak i separacja to instytucje zawarte w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, a ich głównym celem jest ograniczenie pożycia pomiędzy małżonkami. Co istotne, separacja sądowa nie prowadzi do rozwiązania małżeństwa, a jedynie może spowodować rozejście się małżonków i przemyślenie celowości rozwiązania małżeństwa.

Orzeczenie rozwodu jest dopuszczalne, gdy sąd ustali, że pożycie małżeńskie uległo zupełnemu i trwałemu rozkładowi. Co istotne, obie te przesłanki muszą się pojawić łącznie. Dla orzeczenia separacji wystarczające jest ustalenie, że pożycie małżeńskie uległo zupełnemu rozkładowi. Przesłanka trwałości nie jest wymagana do orzeczenia separacji, bowiem głównym celem separacji jest umożliwienie małżonkom podjęcia decyzji - czy dążą do rozwiązania małżeństwa przez rozwód, czy do ewentualnego powrotu do wspólnego pożycia.

W przypadku wystąpienia zupełnego rozkładu pożycia,  z żądaniem orzeczenia separacji może wystąpić każdy z małżonków. Podobnie jak w przypadku rozwodu, separacja nie może być orzeczona, jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci. Separacja jest również niedopuszczalna, gdy byłaby ona sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

W momencie, gdy małżonkowie nie posiadają małoletnich dzieci, sąd może orzec separację na zgodny wniosek stron. W tym momencie wystarczające jest przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron. Jednakże, sąd musi ustalić, czy doszło do zupełnego rozkładu pożycia pomiędzy małżonkami. Co istotne, w takim przypadku postępowanie toczy się w trybie nieprocesowym, zatem do sądu składa się wniosek, a nie pozew. Co więcej, sąd wydaje postanowienie, a nie wyrok. Wniosek taki podlega opłacie stałej w wysokości 100 zł. Jednakże właściwość sądu pozostaje niezmienna, bowiem, w tego typu sprawach właściwy jest sąd okręgowy. Jeżeli zaś pomiędzy małżonkami nie występuje zgoda co do orzeczenia separacji, sąd orzeka wyrokiem, w którym zobowiązany jest do ustalenia winy małżonka za rozkład pożycia. Tak jak w przypadku orzeczenia rozwodu, jeżeli rozkład pożycia nastąpił wyłącznie z winy jednego z małżonków, sąd orzeka separację z winy tego małżonka, a jeżeli winni są oboje – z winy obojga. Jeśli natomiast brak jest winy po stronie małżonków, sąd orzeka separację bez ich winy.

W tym miejscu warto zaznaczyć, iż skutki prawne wywołuje jedynie separacja sądowa, a więc orzeczona przez sąd. Co więcej, w przypadku rozwodu małżeństwo przestaje istnieć i byli małżonkowie mogą ponownie zawrzeć małżeństwo. Taki skutek prawny nie zachodzi w przypadku orzeczenia separacji, bowiem nie prowadzi ona do rozwiązania małżeństwa, a jedynie wprowadza pewne ograniczenia. Ponadto, separacja wskutek orzeczenia sądu może zostać zniesiona, co nie jest możliwe w przypadku orzeczenia rozwodu. Separacja natomiast wywołuje konsekwencje majątkowe i związane z małoletnimi dziećmi. Przede wszystkim, pomiędzy małżonkami następuje rozdzielność majątkowa. W przypadku kiedy małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd orzeka również o sposobie korzystania z niego. Ponadto, pozostawanie w separacji powoduje, iż małżonkowie nie dziedziczą po sobie z mocy ustawy i nie mają prawa do zachowku. Co więcej, po orzeczeniu rozwodu małżonek przez okres 3 miesięcy od orzeczenia rozwodu może wnioskować o zmianę nazwiska. Taka sytuacja nie istnieje w przypadku separacji, bowiem w świetle prawa małżeństwo nadal trwa.

W wyroku orzekającym separację sąd rozstrzyga również w kwestii władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi. W tym zakresie sąd decyduje, w jakiej wysokości każdy z małżonków obowiązany jest do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka, a więc podobnie jak przy rozwodzie, orzeka o obowiązku alimentacyjnym. Podkreślić również należy, iż jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostający ze sobą w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy. Co więcej, na podobnych zasadach, jak w przypadku orzekania o rozwodzie, można orzec o obowiązku alimentacyjnym jednego z małżonków względem drugiego.

W tym miejscu zaznaczyć należy, iż określenie właściwości sądu w przypadku separacji jest tożsame jak w przypadku rozwodu. Pozew o separację należy wnieść do sądu okręgowego właściwego ze względu na ostatnie wspólne zamieszkanie małżonków, jeżeli choć jedno z nich jeszcze stale w danym okręgu przebywa. Jeżeli natomiast każdy z małżonków mieszka w innym miejscu, wówczas właściwy będzie sąd okręgowy miejsca zamieszkania strony pozwanej. Gdyby nie udało się ustalić miejsca zamieszkania strony pozwanej, wtedy właściwy jest sąd okręgowy miejsca zamieszkania powoda. Różnica zachodzi w kwestii kosztów sądowych, bowiem opłata od pozwu o separację wynosi 600 złotych, a opłata od wniosku 100 złotych.