Zmiany w prawie upadłościowym – upadłość konsumencka w 2020 roku

Dnia 24 marca 2020 roku weszła w życie nowelizacja ustawy - prawo upadłościowe, na podstawie której możliwość ogłoszenia upadłości konsumenckiej będzie prostsza i bardziej dostępna niż miało to miejsce przed w/w datą.

UPADŁOŚĆ KONSUMENCKA to postępowanie sądowe przewidziane dla osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (konsumentów), którzy stali się niewypłacalni. Niewypłacalność z kolei to stan, w którym dłużnik nie jest w stanie wykonywać swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych – np.: nie ma pieniędzy na jednoczesny zakup środków codziennego użytku oraz spłatę pożyczki. Upadłość konsumencka umożliwia zwolnienie z długów.

Nowelizacja ustawy o prawie upadłościowym wprowadza możliwość ogłoszenia upadłości konsumenckiej również przez osoby zadłużone, które prowadziły jednoosobową działalność gospodarczą. Po dniu 24 marca 2020 roku osoby te będą traktowane w taki sam sposób jak konsumenci. Dotychczas osoby te nie mogły skorzystać z możliwości oddłużenia. Wprowadzone zmiany mają wspomóc przedsiębiorców (prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą), którzy z różnych przyczyn nie mają możliwości regulowania zobowiązań.

W myśl nowych przepisów upadłość konsumencką będą mogły ogłosić również te osoby, które doprowadziły do swojej niewypłacalności wskutek niedbalstwa. Pod reżimem uprzednio obowiązujących przepisów, osoby takie nie mogły skorzystać z możliwości „oddłużenia”, tak samo jak osoby, które prowadziły działalność gospodarczą.

Niemniej jednak przyczyna niewypłacalności nadal będzie badana przez Sąd. Fakt zawinionego doprowadzenia do niewypłacalności np. na skutek rażącego niedbalstwa będzie aktualnie brany pod uwagę przy określeniu długości planu spłat wierzycieli. Osoby, które doprowadziły do swojej niewypłacalności umyślnie będą traktowane odmiennie niż osoby, które posiadają problemy finansowe z uwagi na okoliczności od nich niezależne takie jak ciężka choroba, utrata źródła dochodu.

Warto jednak pamiętać, że jeżeli Sąd uzna, że dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy to nadal może odmówić ustalenia planu spłaty albo umorzenia zobowiązań bez planu spłaty, co będzie równoznaczne z odmową oddłużenia. Również upadły, w stosunku do którego w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań, musi mieć na uwadze, że nie jest przesądzone jego oddłużenie.

Postępowanie w sprawie dotyczącej ogłoszenia upadłości konsumenckiej składa się z trzech etapów.

Etap I: Dłużnik składa do Sądu Upadłościowego – Sądu Rejonowego, Wydziału Gospodarczego właściwego ze względu na jego miejsce zamieszkania/lub w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą – ze względu na miejsce prowadzenia działalności, wniosek o ogłoszenie upadłości. Sąd po rozpoznaniu wniosku ogłasza upadłość bądź oddala sprawę. Sąd na tym etapie nie będzie już badał przyczyn niewypłacalności, w tym w szczególności czy powstała ona w wyniku zawinionego zachowania dłużnika.

Etap II: Sąd lub wyznaczony przez niego syndyk ustala, jaki majątek posiada dłużnik, jakie zobowiązania go obciążają, a następnie dokonuje spieniężenia majątku należącego do dłużnika i rozdzielenia go pomiędzy wszystkich wierzycieli.

Etap III: Sąd ustali plan spłaty lub w sytuacji, gdy zostanie wykazane, że dłużnik nie posiada żadnych środków pieniężnych a jego sytuacja osobista wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania spłaty, Sąd dokona umorzenia zobowiązań bez ustalenia takiego planu.

Niemniej jednak, jeśli sytuacja finansowa konsumenta pozwala na chociażby częściową spłatę długów, to na wniosek upadłego sąd ustali plan spłaty. Oznacza to, iż dłużnik będzie musiał corocznie przedstawiać sądowi zeznanie podatkowe i informację o swojej sytuacji materialnej i co miesiąc odprowadzać określoną kwotę na rzecz wierzycieli. Powyższe przyczyni się do szybszego rozpoznania sprawy, a w konsekwencji doprowadzenia do całkowitego oddłużenia.

Okres na jaki będzie ustalony plan spłaty, zależny będzie od rzeczywistego powodu powstania niewypłacalności dłużnika. I tak, jeżeli dłużnik umyślnie lub przez zaniedbanie doprowadził do niewypłacalności, zobowiązany będzie do dokonywania spłat przez okres nie krótszy niż 3 lata i nie dłuższy niż 7 lat. W przypadku, kiedy dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności z przyczyn losowych – okres spłaty będzie wynosił maksymalnie do 36 miesięcy.

Na uwagę zasługuję również fakt, iż suma, która została uzyskana w wyniku spieniężenia majątku dłużnika również będzie miała wpływ na okres trwania planu spłaty przez dłużnika. Im wyższa kwota uzyskana z majątku dłużnika podczas postępowania upadłościowego, tym krótszy okres, na jaki zostanie ustalony plan spłaty.

Niemniej jednak, jeżeli sytuacja osobista dłużnika w sposób oczywisty wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat, to możliwe będzie umorzenie zobowiązań bez ustalania planu spłaty. Jednakże taka możliwość jest przewidziana dla wyjątkowych przypadków i jedynie po ustaleniu przez Sąd, że dłużnik nie posiada żadnego majątku oraz nie ma on możliwości dokonywania jakichkolwiek spłat.

Nowela wprowadza również tzw. warunkowe umorzenie zobowiązań. W przypadku, gdy sytuacja osobista dłużnika uniemożliwi mu dokonywanie jakichkolwiek spłat, lecz nie będzie ona miała charakteru trwałego, będzie możliwe warunkowe zawieszenie zobowiązań dłużnika, na okres 5 lat. Oznacza to, że dłużnik będzie korzystał z takich samych praw jakie przysługują osobą realizującym zobowiązania stosownie do planu spłat. Nadto niemożliwe będzie w stosunku do dłużnika wszczęcie postępowania egzekucyjnego dotyczącego długów, sprzed postępowania upadłościowego.

Jednakże, wierzyciele w okresie 5 lat od uprawomocnienia się postanowienia Sądu Upadłościowego będą mogli złożyć do Sądu wniosek o ustalenie planu spłat. Aby Sąd uznał ich wniosek za zasadny, konieczne będzie uwiarygodnienie przez nich, iż niezbędne jest uchylenie postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań. Jeżeli jednak przez 5 lat żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie plany spłaty, zobowiązania dłużnika zostaną umorzone.

Ważną informacją jest również, iż po dniu 24 marca 2020 roku postępowanie upadłościowe wobec konsumenta będzie mogło toczyć się według zasad ogólnych (jeśli jest to uzasadnione znacznym rozmiarem majątku dłużnika lub znaczną liczbą wierzycieli) albo w trybie uproszczonym. W obu przypadkach wierzytelności zgłaszane są bezpośrednio do syndyka, co stanowić będzie zasadniczą zmianę w stosunku do dotychczasowego stanu prawnego.

Tryb uproszczony powinien być stosowany w szczególności w przypadkach, gdy dłużnik w ogóle nie ma majątku albo majątek ten nadaje się do szybkiej likwidacji. Jedynie w przypadku nieruchomości i innych składników majątku dłużnika, które przekraczają określoną wartość, syndyk będzie zobowiązany do zgłoszenia Sądowi oraz wierzycielom sposobu przeprowadzenia likwidacji. Po zakończeniu likwidacji majątku upadłego syndyk składa do sądu projekt planu spłaty wierzycieli lub innego sposobu ukończenia postępowania (np. umorzenia zobowiązań bez ustalania planu spłaty, odmowy ustalenia planu spłaty). Dokument ten zawierać będzie również propozycję co do listy wierzycieli i podziału środków pieniężnych masy upadłościowej.

Opisane powyżej zmiany mają na celu przyśpieszenie postępowania. W trybie uproszczonym okres od dnia ogłoszenia upadłości do dnia ustalenia planu spłaty wierzycieli nie powinien trwać dłużej niż sześć miesięcy. Czas przekraczający ten okres zalicza się do okresu spłaty wierzycieli. W konsekwencji jeżeli plan spłaty nie zostanie ustalony w terminie półrocznym od ogłoszenia upadłości, to przewlekłość ta nie spowoduje przedłużenia czasu trwania całego postępowania. Jest to rozwiązanie korzystne dla upadłego, który nie ponosi negatywnych skutków wydłużenia okresu likwidacji majątku.

Nowością jaka została wprowadzona przepisami znowelizowanej ustawy, jest możliwość stosowania w stosunku do upadłości konsumenckiej przygotowanej likwidacji czyli tzw. pre-packu. Polega ona na likwidacji majątku i sprzedaży określonego składnika majątku wskazanej przez dłużnika osobie. Z jednej strony przygotowana likwidacja ma na celu przyspieszenie likwidacji majątku dłużnika, a z drugiej może np. umożliwić zachowanie danej rzeczy w rękach najbliższej rodziny dłużnika.

Na uwagę zasługuję również fakt, iż w myśl nowych przepisów dłużnik nie może zostać skazany na bezdomność. Jego majątek zostanie spieniężony, ale z pieniędzy ze sprzedaży mieszkania czy nieruchomość będzie musiał otrzymać równowartość przeciętnego czynszu za okres od roku do dwóch lat, co ma uniknąć problemów mieszkaniowych dłużnika.

Dzięki wprowadzonym zmianom, łatwiej będzie można skorzystać z instytucji „oddłużenia”. Niemniej jednak ogłoszenie upadłości konsumenckiej, nie oznacza jednoznacznie całkowitego uwolnienia się od wymagalnych zobowiązań finansowych. Nie wszystkie zobowiązania dłużników będą mogły zostać umorzone. Długi wynikające ze świadczenia alimentacyjnego, naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia, czy też renty odszkodowawcze, nie mogą zostać umorzone przez Sąd. Mimo to, prawdopodobnym skutkiem znowelizowanych przepisów będzie zwiększenie liczby upadłości ogłaszanych wobec konsumentów oraz przedsiębiorców prowadzących jednoosobowe działalności gospodarcze.